Za nami premiera książki ukazującej historię Żydów na ziemiach warmińskich

Książka dziennikarki Joanny Wańkowskiej-Sobiesiak to piąty tom z serii „Biblioteczki Świętej Warmii”. Historia przedstawiona w popularnonaukowej formie, ukazuje istotność nielicznych pozostałości po Żydach na Warmii.

Autorka w swoim dziele nawiązała do dwóch głównych miejsc, z którymi mniejszość była związana: budynkiem synagogi w Barczewie oraz domem przedpogrzebowym Bet Tahara w Olsztynie.

Przez ponad 200 lat Żydzi byli mieszkańcami naszego regionu. Warmiacy cenili mniejszość za działalność charytatywną, z sympatią mówiąc o nich „nasze katolickie Żydy”. Podróżując śladem Szlaku Świętej Warmii można się natknąć na ich ślady, trafiając przy tym do miasta wielu kultur, czyli Barczewa.

Książka jest drugą odsłoną „tygla kulturowego”, pokazującego, jak wyglądało życie mniejszości na Warmii. Pierwszy projekt, zrealizowany w 2020 r., nosił nazwę „Węgierskie ślady na Warmii”.

Dzieło dziennikarki poświęcone jest dziejom Żydów żyjących w Olsztynie i innych warmińskich miastach. Opisana historia rozpoczyna się w 1812 r., kiedy Żydzi stali się pruskimi obywatelami, a kończy w II połowie XX wieku, zatem uwzględnia czasy rozkwitu gospodarczego naszego regionu.

- Śledzimy to co stało się z żydowskimi mieszkańcami warmińskich miast. Olsztyn odegrał przy tym ważną rolę, ponieważ w jednym z domów starców oraz innych budynkach gminy żydowskiej utworzono obóz przejściowy, do którego zwożono Żydów z południowej części Prus Wschodnich, skąd transportowano ich do obozów zagłady – opowiadała autorka.

Opisy „podpowiednika” zostały wzbogacone o subiektywne kalendarium, w którym Wańkowska-Sobiesiak odnotowała najważniejsze wydarzenia oraz działania kulturalne i społeczne, dzięki którym w przestrzeni publicznej systematycznie pojawia się tematyka żydowska.

W książce znajdują się także fragmenty rozmowy autorki z Ottonem Tuszyńskim. Mężczyzna jest urodzonym przed wojną autochtonem, który jako pięcioletni chłopiec obserwował spalenie synagogi w Olsztynie. Co ciekawe, Tuszyński zdecydował się na opowiedzenie tej historii po raz pierwszy właśnie na prośbę dziennikarki.

Niemałe zaskoczenie stanowi fakt, iż rozmówca Wańkowskiej-Sobiesiak należy do Olsztyńskiego Stowarzyszenia Mniejszości Niemieckiej.

- Kiedy zapytałam go, dlaczego zdecydował się, żeby opowiedzieć mi, jak Niemcy palili synagogę, odpowiedział, że chce zostawić prawdę. Myślę, że to jest dobre motto dla tej książki – mówiła autorka.

Bardzo duży wkład w powstanie „Żydów na Warmii” miała prof. Ruth Leizerowicz, która dostarczyła autorce fotografie oraz wpisy z pamiętników, prowadzonych w przeszłości przez Żydów.

Podczas piątkowego spotkania prof. Ruth Leizerowicz wygłosiła prelekcję pt. „Cztery krótkie uwagi o synagogach i członkach gmin żydowskich na Warmii”. Tematyka wykładu dotyczyła badań prowadzonych na terenie Barczewa, Reszla, Jezioran oraz Ornety.

Za opatrzenie książki ilustracjami oraz zredagowanie odpowiada dr Wojciech Szalkiewicz, rzecznik prasowy starostwa powiatowego, natomiast „matką chrzestną” dzieła okrzyknięto Marię Bąkowską, członkinię zarządu województwa warmińsko-mazurskiego i kandydatkę do sejmiku, startującą z ramienia Trzeciej Drogi.

Kolejnym etapem spotkania była prezentacja starosty powiatu olsztyńskiego Andrzeja Abako, dotycząca postępów rewitalizacji barczewskiej synagogi, w której trwają obecnie prace remontowe. Wielkie otwarcie obiektu planowane jest na przełomie września i października br.

Należy wspomnieć, iż od lipca 2021 r. właścicielem synagogi został powiat olsztyński. Po renowacji na miejscu powstanie nowoczesna Galeria Sztuki „Synagoga”.

Andrzej Abako wspomniał, że całkowita wycena prac oscyluje w granicach 3,5 mln zł, natomiast większość środków pozyskano dzięki wsparciu warszawskiej fundacji Most the Most (1 000 000 zł) oraz rządowemu programowi zabytkowemu (1 300 000 zł).

- Możemy świętować to, co dzieje się w synagodze. Obiekt przez lata należał do Stowarzyszenia Społeczno – Kulturalne „Pojezierze”w Olsztynie. Po wojnie przestrzeń synagogi zagospodarowana była, m.in. pod muzeum tkactwa. Powiat olsztyński wielokrotnie dofinansowywał działalność stowarzyszenia. Remontowaliśmy okna, dach, dbaliśmy o elektrykę. Być może dlatego poprzedni właściciele zobaczyli w nas dobrych gospodarzy i zaproponowali nam przejęcie tego budynku. Synagoga będzie obiektem kultury na najwyższym poziomie. Zamontowaliśmy tam ogrzewanie, więc obiekt posłuży przez 12 miesięcy w roku – wskazał Abako.

Starosta olsztyński wspomniał także w rozmowie z naszym portalem, iż chciałby, aby w obiekcie występowali, m.in. warmińsko-mazurscy filharmonicy. Dodatkowo, część przestrzeni synagogi ma zostać zagospodarowana pod kino.

- To ma być pierwszy obiekt kulturalny, który będzie posiadał w swoich zasobach powiat. Głęboko wierzę, iż koncert, który otworzy podboje nowej synagogi, będzie występem na najwyższym poziomie. Trwają rozmowy z fundacją Most The Most, jakiego artystę zaprosimy. Obiekt ma służyć też jako kino. Chcemy również promować lokalnych artystów. Przed synagogą i powiatem świetlane czasy. Jest moda na małe ojczyzny, więc możemy, dodatkowo, dotrzeć do młodzieży i pokazać wartość naszych ziem – podsumował.

W piątkowym wydarzeniu uczestniczyli także inni znamienici goście, m.in. metropolita warmiński arcybiskup Józef Górzyński, konsul honorowy Republiki Federalnej Niemiec Wojciech Wrzecionkowski, wicewojewoda warmińsko-mazurski Zbigniew Szczypiński czy burmistrz gminy Barczewo Andrzej Maciejewski.