Jak przebiega prawidłowy rozwój niemowlęcia?

Okres niemowlęctwa jest czasem niezwykle dynamicznego rozwoju różnych umiejętności oraz zmian fizycznych ciała. Na tym etapie dziecko uczy się podstawowych zasad funkcjonowania w świecie i zdobywa różne umiejętności motoryczne, emocjonalne, językowe i wzrokowo-ruchowe. Nieprawidłowości i opóźnienia mogą świadczyć o problemach rozwojowych oraz zdrowotnych, dlatego tak bardzo stresują rodziców.  Czy takie obawy zawsze są słuszne?

Jakie parametry bierze się pod uwagę przy ocenie rozwoju dziecka?

Aby prawidłowo określić tempo rozwoju dziecka, trzeba przyjrzeć się konkretnym cechom fizycznym, motorycznym, emocjonalnym oraz ruchowym. Najprostszym kryterium oceny jest zmierzenie długości i masy ciała dziecka. Takie wielkości można porównać z danymi dotyczącymi innych dzieci w tym samym wieku. Można także skorzystać z kalkulatora wagi dziecka. W początkowych miesiącach życia niemowlę bardzo intensywnie przybiera na wadze i rośnie. 

Uważa się, że zdrowy noworodek w pierwszym miesiącu życia przybiera na wadze około 600g. W kolejnym miesiącu przyrost ten wynosi około 800 do 900g a w następnych po około 700g. Po piątym miesiącu życia tempo przyrostu osiąga 500g aż do 12 miesiąca. Można więc stwierdzić, że w pierwszym półroczu życia noworodek podwaja masę ciała, a po pierwszym roku życia ją potraja.

Jak ocenia się tempo rozwoju dziecka na tle innych maluchów?

Należy pamiętać, że niemowlęta, tak jak dorośli będą nieco różnić się parametrami ciała. Zależy to głównie od uwarunkowań genetycznych i nie musi świadczyć o nieprawidłowościach. Normy rozwojowe dotyczące wagi i długości ciała nie są sztywno ustalone, a mają raczej postać przedziału.

Rozwiązaniem, które stosuje się do oceny tych parametrów, są siatki centylowe. Pozwalają one zobrazować, w jaki sposób masa i długość ciała dziecka korespondują z innymi maluchami w tym samym wieku. Za niepokojące można uznać znalezienie się powyżej 97 centyla lub poniżej 3 centyla. Należy pamiętać, że niewielkie wahania wzrostu i masy ciała zdarzają się dzieciom w różnym wieku. Dlatego drobne odstępstwa nie powinny wzbudzać podejrzeń, szczególnie jeśli ogólny rozwój dziecka jest harmonijny.

Inne parametry rozwoju dziecka w pierwszym roku życia – zdolności motoryczne

Do oceny często wykorzystuje się także inne cechy i umiejętności. Są to np. zdolności motoryczne. Uznaje się, że noworodek powinien potrafić zginać kończyny, siedmiomiesięczne dziecko umie siedzieć bez podparcia, a w przypadku rocznego dziecka często można obserwować już stanie bez niczyjej pomocy. Jeśli jednak dziecko nie spełnia któregoś z tych warunków, nie oznacza to, że coś z jego rozwojem musi być nie tak. Jeśli pozostałe parametry są w normie, to jedno odstępstwo nie musi od razu być powodem do niepokoju.

Wiekiem granicznym dla kontroli głowy są cztery miesiące, dla siedzenia bez podparcia dziewięć miesięcy, natomiast dla stania bez pomocy 12 miesięcy. Oznacza to, że rozwój napięcia mięśniowego jest prawidłowy, a pierwotne odruchy zanikły. Dzięki temu możliwe będzie wykształcenie umiejętności chodzenia.

Mowa i język a rozwój dziecka

Aby sprawdzić, czy maluch rozwija się prawidłowo, można też wziąć pod uwagę niektóre umiejętności związane z mową i językiem. Człowiek jest wrażliwy na dźwięki już od pierwszych chwil życia. Nieruchomieje w odpowiedzi na głos, a także boi się hałasu. Około 7 miesiąca pojawia się umiejętność odwracania wzroku w stronę źródła dźwięku, roczne dziecko powinno natomiast rozumieć swoje imię oraz jedno lub dwa słowa.

W przypadku mowy wiekiem granicznym rozwoju gaworzenia wielosylabowego jest siedem miesięcy, natomiast 10 miesięcy to termin pojawienia się gaworzenia spółgłoskowego. Wykształcenie tych umiejętności pozwoli rozpoznawać oraz wydawać określone dźwięki, co jest niezbędne dla rozwoju umiejętności mówienia.

Ruchy precyzyjne oraz wzrok w ocenie rozwoju dziecka

Kolejną grupą umiejętności służących do oceny tempa rozwoju są ruchy precyzyjne i wzrok. Przyjmuje się, że już noworodek będzie umiał skupiać spojrzenie oraz śledzić twarze osób w otoczeniu, jednak wiekiem granicznym dla tej umiejętności są trzy miesiące.

Półroczne dziecko samo sięga po różne przedmioty, natomiast siedmiomiesięczne dziecko umie przekładać je z ręki do ręki. Roczne dziecko posiada umiejętność tzw. chwytu pęsetowego, potrafi także wskazywać na różne osoby i przedmioty. Dzięki temu rozwija się możliwość chwytania, co jest niezbędne do nauki pisania, ubierania się i wielu innych czynności manualnych wykonywanych przez starsze dzieci.

Rozwój społeczny i emocjonalny – ważny wyznacznik ogólnego rozwoju dziecka

Aby ocenić tempo rozwoju dziecka, konieczne jest także obserwowanie jego różnych cech psychologicznych. Około 6 do 8 miesiąca życia pojawia się uśmiech. Między 7 a 10 miesiącem wykształca się także lęk przed obcymi. Dziecko w tym wieku posiada też już zwykle umiejętność samodzielnego jedzenia palcami. Kolejną charakterystyczną umiejętnością jest machanie rączką i picie z kubka, które można zaobserwować u rocznego dziecka.

Rozwój poznawczy u niemowląt

Pierwszy rok życia to także silny rozwój poznawczy. Niemowlęta mogą wydawać się mało świadome, jednak ich mózgi bardzo intensywnie pracują nad przetwarzaniem obserwowanej rzeczywistości. Reakcja na twarze, głosy i ruchy w otoczeniu pozwala na naukę przez naśladowanie. W tym okresie dziecko uczy się też odpowiadania na różne bodźce, dlatego tak cenna jest dla niego rutyna. Poznawanie otoczenia jest też możliwe dzięki skoordynowanym ruchom, które pojawiają się w pierwszym roku życia.

Dotyk jest jednym z najważniejszych zmysłów dla noworodka. To przez dotyk maluch nawiązuje pierwsze więzi z rodzicami. Ciepło ciała matki, delikatne głaskanie czy przytulanie dają dziecku poczucie bezpieczeństwa. W pierwszych tygodniach życia noworodek rozwija wrażliwość na różne bodźce dotykowe, co ma kluczowe znaczenie dla jego emocjonalnego rozwoju.

Pierwsze dni i tygodnie po urodzeniu to kluczowy czas dla budowania więzi emocjonalnej między dzieckiem a rodzicami. Bliskość, dotyk, karmienie i troska sprawiają, że noworodek zaczyna odczuwać poczucie bezpieczeństwa. To dzięki tym doświadczeniom dziecko uczy się ufać swoim opiekunom, co jest fundamentem jego przyszłego rozwoju emocjonalnego.

Co powinno zaniepokoić rodziców?

Jednym z alarmujących sygnałów, który świadczy, że coś jest nie tak, jest brak przybierania na wadze. Taki fakt trzeba koniecznie zgłosić lekarzowi. Objawem skłaniającym do podjęcia działań jest też przekroczenie punktów granicznych dla czynności takich jak podnoszenie głowy, stawanie, gaworzenie czy sięganie po przedmioty. Niepokojący jest także brak zainteresowania innymi osobami i niepodążanie za nimi wzrokiem.

Pierwsze miesiące życia dziecka są pełne dynamicznych zmian, które wymagają od rodzica uważnej obserwacji i troski. Rozwój dziecka nie odbywa się jednak w sposób jednorodny – każdy maluch ma swoje indywidualne tempo, co nie jest niczym alarmującym. Jednak znajomość podstawowych etapów tego procesu i punktu granicznych może pomóc rodzicom lepiej wspierać swoje dziecko w tej ważnej drodze.

Bibliografia:

1. Carroll W., Lissauer T. : Pediatria. Malinowski A (red. wyd. pol.), Edra Urban & Partner, Wrocław 2009.

2. Fundacja Nutricia. 1000 dni. Rozwój i żywienie niemowlęcia. https://1000dni.pl/zywienie-i-rozwoj-niemowlecia

3. Kieszczyńska K. et al. Przegląd nowych, powszechnie stosowanych skal oceny rozwoju niemowląt. Aktualne Problemy Biomechaniki 2018; 16: 27-32.

4. Kułaga Z. et al. Siatki centylowe wysokości, masy ciała i wskaźnika masy ciała dzieci i młodzieży w Polsce – wyniki badania OLAF. Standardy Medyczne/Pediatria 2010; 7:690–700.